Bu Yaşananlar Ancak Rüyada Olur


SİBEL ORAL


Ödüllü yazar Gürsel Korat yeni romanı Uyku Ülkesi’nde gerçek ile düşü harmanlayarak 21’inci yüzyılın distopyasını ortaya koyuyor.

Paris. Balzac'ın Evi'nde. Balzac'ın karakterlerinden Juana Marana (de Mancini) 2014 Temmuz. G.Korat


Sekiz romanın yanı sıra öykü, deneme, inceleme, oyun ve çocuk kitaplarıyla da geniş bir külliyata sahip Gürsel Korat. Notre Dame de Sion Edebiyat Ödülü, Ankara Üniversitesi Roman Ödülü ile Orhan Kemal Roman Ödülü’nün de sahiplerinden biri olan Korat’ın, 2016’da yayımladığı ödüllü Unutkan Ayna romanından sonra girdiği sessizlik süreci nihayetinde Uyku Ülkesi’nin (Everest Yayınları) yayımlanmasıyla son buldu.

 

Uyku Ülkesi’ne nasıl başladınız, hangi süreçlerden geçtiniz, nelerden nasıl etkilendiniz yani romanı yazarken sizin eşlikçileriniz nelerdi?

 

Temel eşlikçilerim: Zeytinlikleri söküp maden ocağına çevirenler, orman yangınları, insafsız ağaç kesimleri, nükleer santraller, maden faciaları oldu. Tarımdan uzaklaşıp yavaş yavaş apartman ülkesi haline gelmemiz de önemli bir etken sayılmalı. İstanbul Sözleşmesi bu romana ayrı bir güç verdi: Kadınlar için daha da zor bir evrede olduğumuzu bilerek kalemimi yonttuğumu söylemeliyim. Üstüne üstlük bu pandemi döneminde hastalanmam da başka bir etkendi, rüyalarımla gerçeklerim karıştı. Kısacası apartmanların ve şehirlerin yarattığı yıkımı yaşayan ve rüyalarla gerçeği karıştıran bir kadını bu koşullarda ortaya çıkardım ve anlattım.

 

Anlatıcınız Doktor Sevda Kül, bir anestezi uzmanı. Anestezi rüyayla gerçek arasında değişik bir boyut. Anlatıcınızın bir tıp uzmanı olmasının anestezi uzmanı olmasının rüya haliyle size göre nasıl bir ilişkisi var?

 

Anestezi uyutmayla ilgili olduğundan doktorun mesleğini bilinçli olarak seçtim. Üstelik doktor meğerki rüyasında Hipnosia (Uyku Ülkesi) adlı bir ödül almış. Uyku Ülkesinde rüyaların uykudan önce başladığı, rüyaların çağrışımlardan öteye geçip inşaatlar yüzünden tek tipleştiği gibi tartışmalar bile var.

 

Sizin rüyalarınızla ilişkiniz nasıl, anlatıcıda olduğu gibi sizin de bir rüya defteriniz oldu mu romanı yazarken?

 

Benim her zaman rüyalara özel bir ilgim oldu. Rüyalarımı yazdım, bunların dinamiği üzerinde düşündüm: Fakat hiçbir zaman rüyalara hayran olmadım. Benim için rüya bilinçsiz (istemsiz) düşünmedir. Çağrışımsaldır, bunlara bir keramet atfetmenin gereği yoktur. Rüya bilimsel olduğu kadar (hatta daha çok) edebi açıdan düşünmenin konusudur. Sanat yapıtlarını gündüz rüyası kabul ettiğim gibi, rüyaları da istemsiz sanat yapıtları olarak ele alabilirim. Benim rüyalarla ilişkim böyledir.

 

Romanda “Yazmak anlamaya iyi geliyor” cümlesinden yola çıkarak sormak istiyorum, size iyi geldi mi? 

 

Anlamanın iyi yoludur yazmak. Başka bir dili öğrenirken, hitabeti geliştirirken, düşünceleri düzene koyarken yazmak çok önemlidir. Bütün bunları düşünceyi sıraya koymak için yapmalı, yazmayı fetişleştirmek için değil. 

 

Herkesin “yazar” olduğu bu çağda “yazmak anlamaya” sahiden iyi geliyor mu ya da o noktaya geliniyor mu, oradan bakılıyor mu ya da niyet gerçekten bu mu sizce? 

 

Başka düşünceleri yazıp onlarla çarpışmaktan, üretici bir yazmadan bahsediyorum ben; hep kendini yazmak ve “ne olursa olsun yazmak” bir bencilliğe işaret olabilir. 

 

Satır aralarında günümüz Türkiyesinin gündem olan- olmayan, toplumsal ve siyasi sorunlarıyla da karşılaşıyoruz, bir bakıma ince ince işlenen eleştiri de var.

 

Tüm distopyalar gibi. Bu çağda kim bir kâbus görmediğimizi düşünebilir? Yine de romanda tam bir distopyadan yana olmadım, umudu ekledim karanlık düşüncelerin arasına. Erilliği ve kabalığı eleştirdim, kadınları ve nezaketi öne çıkardım.

Evet erkek karakterler var elbette ama kadınlar daha fazla romanda. Kadınların yüksekten atılma süsü verilen cinayetlere kurban gitmesi, suçüstü yakalanan ama kadını suçlu çıkaranlar, kadın olarak yaşamanın getirdiği güçlükler aklında kalıyor Sevda Kül’ün ve rüyaları gerçeklikle bağını hiç koparmıyor. Bir erkek yazar olarak tüm bunları yazmanın sizin için anlamı nedir?

Beuavoir’ı on yedi, Engels’i on sekiz yaşımda okudum. Ailede, sokakta, gelenekte cinsiyet kalıplarıyla hep savaştım ve erkeklerin kadınlar karşısında oynadığı rolün, efendinin köle karşısında oynadığı rolle aynı olduğu görüşüne içtenlikle onay verdim. Kadın erkek ilişkilerinde şiddetin egemenliği çok bilinen bir şey. Eril saldırganlık bir eylem olarak değil, kavram olarak da erkeğin fikrinden silinmedikçe, cinsiyetler arası eşitlik bir hayal olur. Bu nedenle yüksekten atılan, öldürülen, tecavüz edilen kadınlar hepimizin sorunudur.

“Yaşadığım şeyler toplumca yaşadıklarımıza benziyor: Çevremizde öylesine işler döndürülüyor ki, parça parça bazı şeyleri anlıyoruz ama bütünü kavramamıza engel olan temel bir mantık yasası var: O da anlamak yasaktır sözüyle açıklanıyor (…) Bir toplumda rüyada görülenlerle yaşananlar arasında bir fark yoksa oranın adı Uyku Ülkesi’dir” diyor anlatıcımız. Bu alıntıya dair söyleyecekleriniz de bu röportajın finali olsun. 

Hangimiz bugünlerde “Böyle bir şey olabilir mi?” diye sormadık? Kim “Bu yaşananlar ancak rüyada olur” demedi? Uyku Ülkesi’ni yazarken zeytinlikleri yok edip maden ocağı yapanları, ağaçları söküp baraj inşa edenleri, tarlalara apartman dikenleri, olmadık yerlerde havaalanı açanları çok düşündüm. Anladığım şu ki, apartman, inşaat, köprü ve yol için çok elverişli bir iktisat düzenimiz var. Bu gibi işler için hemen kredi bulunuyor ve dünya kısa sürede büyük kârlar için mahvediliyor. Adım başı cami yapmak bile inşaat ihalesiyle, para kazanmayla ilgili; din sömürüsü bu işi kolaylaştırıyor. Çünkü inşaatın yapılması kolay, uzay teknolojisi istemiyor ve çok kârlı. Ben buna “New York’un dünyaya ihracı” diyorum. Yıllardır Osmanlı mimarisi ile övünenler, “şehir” sözünü dilinden düşürmeyenler işte böyle batağa saplandı: Para için o görkemli tarihimizi mahvettiler. 1996’da Sokakların Ölümü’nü yazarken bu tehlikeyi işaret etmiştim. Kısa sürede haklı çıkmanın acısı içindeyim. O yüzden söylemem gerek: Yetsin bu betonun, paranın ve hastalığın egemenliği. 


Oksijen, 11 Mart 2022

Yalnızca Umut Kalsın


Efnan Atmaca - Yaşadığımız çağ bazı erdemleri demode duruma düşürse de zarafetin birleştirdiği insanlar umudu yaşatmaya devam ediyor. Gürsel Korat'ın edebiyatı için onu öven pek çok sıfatı art arda sıralarken ben birinciliği zarafete ve inceliklerin uyumuna veririm. Çünkü incitmeden, kırıp dökmeden, öfke tonuna başvurmadan tüm söylemek istediklerini anlatıyor yazar. "Uyku Ülkesi" de yine bu tonun hâkim olduğu bir kitap. Rüyalarla gerçeklerin iç içe girdiği bir hayatı, bir dünyayı anlatıyor Korat kitabında. Bu anlatıyla hem içsel göndermeler yapıyor hem de günümüzde olanları eleştirmekten çekinmiyor.


Gürsel Korat, Sultantepe'den. 2003 İstanbul


 

"Uyku Ülkesi"nde “Rüyalar insanın asıl ülkesidir!” diyorsunuz. Rüyalar yaşadığımız hayattan kaçış için sığındığımız liman mı yoksa bizi hasıraltı ettiğimiz gerçeklerle mi yüzleştiriyor?
Rüyalar hareket hâlindeyken direksiyonu yerinden çıkan bir araba gibidir. Araba hızla gider ama kaza olmaz. Yani, demem o ki, uykuda denetimi olmayan düşünceler içindeyiz. Buna rüya diyoruz. Rüyalar gerçeklerden kaçmaya da yarar. Derinlik psikologları rüyaların örtbas ettiğimiz gerçekleri anlamak için bir araç olduğunu bu yüzden düşünürler ve bizden rüyalarımızı anlatmamızı isterler. Ben de onlar gibi düşünüyorum: Bastırdığımız şeyleri rüyalarda görürüz. Kitapta konuşamayan ve sürekli rüyalar içinde yüzen Sevda Kül, arkadaşı psikiyatri uzmanı Nihal’e uykuda gördüklerini yazarak anlatır. Ben bu kâbusları birleştirdim ve çağrışımlarla devam eden bir roman yazdım. Ama rüyaları asla övmedim. Bence “Ne tatlı rüyalar görüyoruz” cümlesi saçma. Zaten macerayı öven, masalı abartan, rüyayı şişiren ve büyülü laflar eden şeylerden uzağım. 

 

İlk sorudan konuya girdim ama size rüya ile gerçekliği sorgulatmaya iten neydi?

“Yıldız” demeniz yasaklanmışsa “gökteki çıralardan” söz edersiniz. Yine de bunun yaratıcılığa ve sanata katkısı vardır. Fakat asıl, kişisel deneyimlerimden yola çıktığım için bu konunun aklıma geldiğini söylemeliyim. Geçirdiğim rahatsızlığın, hastane sürecinin ve uyuyup uyanmaların etkisiyle, böyle bir konuda yazmam gerekliliğini fark ettim. Engeller ve korkuyla dolu, uzun mücadeleler gerektiren bu süreç başarıya ulaştı ama aklımda da hastalık, rüya, yoğun bakım ve narkoz gibi sözcükler yığıldı. Kendi çağrışımlarımla kendi kavramlarım bir araya geldi. "Uyku Ülkesi" böyle otobiyografik bir sürecin ürünüdür. 

 

Kitabınızın distopya olarak nitelenmesine ne dersiniz bitmeyen bir distopyanın içinde yaşıyor olabilir miyiz?

Ben distopyanın güncelle uğraştığını düşünüyorum. Eleştirel bir tavrı vardır distopyanın. Bugünü gelecek gibi anlatır. Bu nedenle "Uyku Ülkesi"nde inşaatların ve hastanelerin yarattığı döngü kesin bir biçimde eleştiriliyor. İnşaat yüzünden ormanları, denizleri, tarımı ve güzelim şehirleri kaybettik. Kapitalizm para hırsıyla bütün güzellikleri yok etti. Bu eleştirileri romanda lafı hiç eğip bükmeden söyledim. Rüyada gördüklerimizle gerçek bazen birbirine çok benziyor. Bu yüzden distopyada yaşadığımızı düşünüyorum. Fakat "1984" romanını sahneye uyarlamış bir yazar olarak orada yaptığım gibi distopyanın umutsuz olmasına katlanamıyorum. Pandora’nın kutusunu açıyorum ama içinde yalnızca umut bırakıyorum. "İyimser distopya" diye bir şey varsa bu benim tarzım.

 

‘Propaganda yaparsa sanat değersizleşir’

Romanda çok incelikli, usturuplu bir politik eleştiri tavrı var. Bir yazar olarak tüm yaşananlardan bağımız sanat ile politika ilişkisinin nasıl olması gerektiğini düşünüyorsunuz?


Siyasi çıkarımlarla yazmayı hep yanlış buldum. Sanat yapıtı politik tutum içerse bile falanca siyasetin propagandacısı olamaz. Eğer propaganda yaparsa sanat değersizleşir. Sanat bir amaçtır, araç değil. Sanat metninde politik eleştiri yazmak kolay; sanatsal bir ifadeyi yakalamak ise çok zordur. Siyaset akılla ilgilidir, bildirisi açıktır. Oysa sanat duyuşlarla ilgilidir, bildirisi çağrışımsaldır. Siyaset falanca dönemde geçerlidir ve yarın değişebilir. Oysa sanat insanda kısa sürede değişmeyen temel özellikleri ele alır, o nedenle sanat yapıtları insana siyaseti değil insan olmayı öğretir. Sanatın görevi açıkça ders vermek değildir ve üstelik nasıl bir insan istediğini tarif etmez. Nasıl bir insan istediğini söyleyen sanat daha doğarken ölür.

 

6 Mart 2022

Milliyet Kültür Sanat